دارو اریتروپوئیتین: موارد مصرف و عوارض جانبی Erythropoietin

اریتروپوئیتین (Erythropoietin) در بدن، یک فاکتور رشد گلیکوپروتئینی و نوعی عامل خونساز می‌باشد. سرنگ های آماده تزريق اریتروپویتین بطور کلی برای درمان کم خونی ناشی از فقدان اریتروپوتین و کمک به تولید تعداد بیشتری از گلبول‌های قرمز خون کمک می‌کند.

اریتروپویتین در واقع یک سرنگ آماده تزریق هورمونی محسوب می شود که در حالت طبیعی این هورمون توسط کلیه ها و تا حدودی نیز کبد تولید می شود. این هورمون به گلبول های قرمز خون مرتبط بوده و در شرایطی که فرد دچار نارسایی کلیه یا کبد شود این روند نیز مختل می شود.

اریتروپوئیتین در کلیه و کبد ساخته می‌شود.

با استفاده از این داروی شیمیایی که به شکل «ویال» و سرنگ آماده تزریق تولید می شود این هورمون مجددا ترشح شده و تعادل گلبول های قرمز خون برقرار می شود.

دسته دارويي- درماني:

فاكتور خون ساز - ضد كم خوني

فارماکوکینتیک:

• افزايش تعداد رتيكولوسيت ها معمولاً در عرض 7 تا 10 روز مشاهده مي شود و سطح هموگلوبين و هماتوكريت در عرض 2 تا 6 هفته افزايش مي يابد. ميزان و سرعت پاسخ دهي بستگي به دوز مصرفي دارو و ذخاير آهن دارد.
• زمان رسيدن به پيك غلظت پلاسمايي پس از تجويز تك دوز وريدي، 15 دقيقه و پس از تزريق تك دوز زير جلدي، 5 تا 24 ساعت مي باشد.
• پروفايل فارماكوكينتيكي اريتروپويتين آلفا در كودكان مشابه بزرگسالان مي باشد.
• نيمه عمر حذف اريتروپويتين آلفا پس از تجويز داخل وريدي آن در بيمارن مبتلا به نارسايي مزمن كليوي، 4 تا 13ساعت است.

مکانیسم اثر:

اريتروپويتين آلفا، گليكوپروتئيني است متشكل از 165 اسيدآمينه كه با استفاده از فن آوري DNA نوتركيب توليد مي شود. اريتروپويتين تكثير و تمايز رده اريتروئيدي را به وسيله تعامل با گيرنده‌هاي اختصاصي اريتروپويتين واقع بر سطح سلول هاي پيش ساز گلبول قرمز خون تحريك مي كند. اين ماده همچنين آزادسازي رتيكولوسيت‌ها را از مغز استخوان القا مي نمايد. اريتروپويتين اندوژن در پاسخ به هايپوكسي بافتي توسط كليه ها توليد مي شود. كم خوني ناشي از نارسايي مزمن  كليوي عمدتا به دليل توليد ناكافي اين هورمون مي باشد. در بيماران مبتلا به بيماري كليوي، سطح اريتروپويتين معمولا پايين است. در اين بيماران بيشترين پاسخ به دنبال تجويز اريتروپويتين اگزوژن ديده مي شود.

موارد مصرف:

•  كم خوني ناشي از نارسايي مزمن كليه 
•  كم خوني (شديد) ناشي از تجويز زيدوودين در بيماران مبتلا به HIV 
•  كم خوني ناشي از شيمي درماني در بيماران مبتلا به سرطان 
•  كاهش ميزان ترانسفيوژن خون (آلوژنيك) در بيماراني كه تحت عمل جراحي قرار خواهند گرفت.

مقدار و نحوه مصرف:

1- كم خوني ناشي از نارسايي مزمن كليه: دوز ابتدايي units/kg 100-50 به صورت زيرجلدي و يا داخل وريدي، 3 بار در هفته توصيه مي شود. در بيماران تحت همودياليز راه مصرف داخل وريدي توصيه مي شود.

2- كم خوني ناشي از تجويز زيدوودين: دوز ابتدايي توصيه شده در اين بيماران كه دوز mg/week 4200 يا كمتر زيدوودين دريافت مي كنند، units/kg 100 به صورت زير جلدي و يا داخل وريدي، 3 بار در هفته و به مدت 8 هفته مي باشد. در صورت عدم مشاهده پاسخ درماني رضايت بخش پس از 8 هفته، دوز درماني مي تواند units/kg 100-50، 3 بار در هفته به صورت زيرجلدي و يا داخل وريدي افزايش يابد تا سقف units/kg 300 (3 بار در هفته). پاسخ درماني بايد هر 4 تا 8 هفته مورد بررسي قرار گيرد.

3- كم خوني ناشي از شيمي درماني در مبتلايان به سرطان: در اين بيماران دو رژيم درماني وجود دارد:

• مصرف 1 بار در هفته؛ دوز ابتدايي به صورت 40000 واحد، زيرجلدي مي باشد.
• مصرف 3 بار در هفته؛ دوز ابتدايي units/kg 150، به صورت زيرجلدي مي باشد.
• درمان در بيماران با سطوح هموگلوبين g/dl 10 و يا بيشتر شروع نشود.

4- پيشگيري از ترانسفيوژن خون (آلوژنيك) در بيماران داراي كم خوني (سطح هموگلوبين بين g/dl 13-10) كه تحت عمل جراحي قرار خواهند گرفت: دوز توصيه شده اريتروپويتين در اين بيماران units/kg/day 300 به مدت 10 روز قبل از جراحي، روز جراحي و 4 روز بعد از آن مي باشد. دوز جايگزين به صورت units/kg 600، يكبار در هفته، زيرجلدي و در روز بيست و يكم، چهاردهم و هفتم قبل از جراحي و روز جراحي است.

موارد منع مصرف:

• هايپرتنشن كنترل نشده
• حساسيت به آلبومين انساني
• حساسيت به فرآورده هاي حاصل از سيستم سلولي پستانداران

موارد احتیاط:

• در مبتلايان به بيماري هاي قلبي (مانند نارسايي احتقاني قلب، گرفتگي عروق كرونر، ترومبوز و...)
• بيماران با سابقه هايپرتنشن (كنترل شده)
• هنگامي كه احتمال كاهش يا تاخير در پاسخ نسبت به اريتروپويتين وجود دارد، تجويز دارو توصيه نمي شود مانند مسموميت با آلومينيوم، عفونت، التهاب، كمبود اسيد فوليك و ويتامين B12 
• بيماران با سابقه تشنج و يا در معرض خطر ابتلا به تشنج

مصرف در دوران بارداری: گروه C

مصرف در دوران شیردهی: ميزان ترشح دارو در شير مادر و عوارض احتمالي آن براي نوزاد كاملا شناخته شده نيست. لازم به ذكر است در مطالعات حيواني تجويز units/kg 500 در شيردهي، عارضه جانبي به همراه نداشته است.

عوارض جانبی:

1- قلبي- عروقي: هايپرتنشن، عوارض عروقي/ ترومبوتيك (در عمل جراحي باي پس عروق كرونر)، ادم، ترومبوز وريد عمقي دستگاه عصبي مركزي: تب، بيخوابي، سردرد

2- پوستي: خارش، راش

3- گوارشي: تهوع، يبوست، استفراغ، اسهال، سوء هاضمه

4- ادراري- تناسلي: عفونت ادراي 

5- موضعي: واكنش محل تزريق

6- نوروماسكولار: آرترالژي، پارستزي

7- تنفسي: سرفه، احتقان، ديس پنه، عفونت سيستم تنفسي فوقاني

تداخلات دارویی:

تداخلات دارويي بسيار جدي براي اريتروپويتين شناخته نشده است.

سيكلوسپورين: مصرف همزمان سيكلوسپورين با اريتروپويتين ممكن است اثرات افزايندگي فشار خون را تشديد كند. سيكلوسپورين و اريتروپويتين، هر دو به تنهايي مي توانند افزايش فشار خون را سبب شوند. علاوه بر اين ممكن است در سطح خوني سيكلوسپورين تغيير ايجاد شود زيرا سيكلوسپورين با گلبول هاي قرمز باند مي شود. (در مصرف همزمان اين دو دارو احتياط صورت گيرد. فشار خون بيمار كنترل شود و اندازه گيري سطح خوني سيكلوسپورين صورت گيرد، ممكن است با افزايش هماتوكريت، تنظيم دوز سيكلوسپورين لازم شود.)

بسته بندی:

سرنگ هاي آماده تزريق 2000، 4000، 10000 واحد در 5/0 ميلي ليتر، جعبه هاي 2 عددي

طریقه نگهداری:

- در دماي 2 تا 8 درجه سانتی گراد و دور از نور نگهداری شود.

- دور از دسترس اطفال قرار گيرد.

منبع: داروسازی اسوه